De Nederlandse kunstenaar & ontwerper Marc Marc verhaalt in deze rubriek zijn ervaringen met Moskou sinds 1989. Hij geeft zijn persoonlijke kijk op het Moskouwse leven.
Onverwachts
11.10.2000
Stemming
In het Aeroflot vliegtuig is alles vertrouwd als mijn reis naar Moskou aanvangt. Vliegen met Aeroflot geeft me het gevoel reeds op de plaats van bestemming te zijn zodra ik in het vliegtuig stap. Het contact met de stewardessen is altijd weer sympathiek. Ze pogen om professioneel en zakelijk over te komen, maar ontwapenen direct bij een oprecht gemeende glimlach.
Het liefst zou ik willen dat er enkel Russen in het vliegtuig zouden zitten, wat meestal ook het geval is, maar deze keer is er een hele ploeg Nederlanders aanwezig. Om me heen hoor ik de gesprekken van hen en denk ik: Hollanders zijn ontzettend zelfingenomen; hebben geen twijfel over wie ze zijn en voelen zich daar erg comfortabel onder. Dit in tegenstelling tot Russen. Zij zijn trots en wellicht in eerste instantie stug, maar absoluut niet arrogant zoals wij dat kunnen zijn.
Straf
Bij de paspoortcontrole op Sjeremetjeva-2 lijkt alles zich normaal te voltrekken. Ik groet de dame die mijn documenten moet controleren hartelijk. Zij blijft hier formeel onder. Toch meen ik sympathie te horen in haar retourgroet. Met mijn bril boven op het hoofd geschoven wacht ik het moment af dat me zal gaan vergelijken met de foto op het visum. Dit is altijd weer interessant omdat het zowaar een moment van waarheid lijkt te zijn. Ben ik wel die persoon die ik denk dat ik ben en als zodaning op de foto sta? In haar blik zie ik dat in orde ben gevonden, maar ze neemt de telefoon om contact te maken met 'de andere kant' en uit het gesprek maak ik op dat er problemen zijn, hoewel niet precies begrijpend waar het om gaat.
Ik word 'opgehaald' door een jongeman in indrukwekkend uniform en krijg te horen dat mijn visum op de 12-de staat en dus een dag te vroeg ben. Ik ben verbijsterd. Ik realiseer me ineens dat ik een fout gemaakt heb en weet ook dat dit gekomen is door een onverwachte situatie op het Russisch consulaat in Den Haag tijdens de visumaanvraag. Wat nu? Ik maakt mijn excuses hierover en vraag wat mogelijk is om dit probleem op te lossen. Het antwoord is dat ik straf (in het Russisch letterlijk "straf" geheten) moet betalen en vervolgens wachten moet op de consul. Wat "Straf" is weet ik maar al te goed, want dit kreeg ik op school als kind al dagelijks omdat ik steeds uit de pas schijn gelopen te hebben - terwijl het naar mijn mening nooit om iets wezenlijks ging. Tsaar Peter de Grote heeft dit van oorsprong Nederlands woord niet voor niets gretig uit Holland meegenomen.
Een leuke blondine - strak in uniform - begeleid me naar de kassa waar ik mijn straf moet betalen van 460 roebel (40 gulden ). Het is een lange tocht door gangen en speciale deuren die leiden tot daar waar ik eigenlijk zijn wil, maar nog niet zijn mag. Erg spraakzaam is ze niet ondanks mijn pogingen om nader contact te maken.
Op Schiphol Airport had ik een wijntje gedronken en gezien de prijs hiervoor meende ik dat het glas hierbij inbegrepen was. De fles wijn die ik mee had in het vliegtuig genomen was nog niet op toen ik met gevuld glas in de rij stond voor de paspoort en visum controle. Ongetwijfeld was hier spraken van afwijkend gedrag, maar zonder van mijn kant van zins te zijn om te willen provoceren. Met het glas wijn in de hand Het strafprotocol afgewerkt. Ik dacht: zolang men er niets op aanmerkt zal het wel in orde zijn.
Al teruglopend naar de controle wordt de blondine spraakzaam en vraagt zoveel mogelijk over wie ik ben en maakt een compliment over mijn Russisch spreken wat ik met dank in ontvangst neem, want zelf vind ik dat mij nog duizenden woorden in het verschiet liggen om te leren alvorens ik hier hetzelfde over zou denken.
Na een uurtje gewacht te hebben komt de consul op me af en zegt dat ik 50 dollar moet betalen om door te mogen. Ik poog nog vol onbegrip te zeggen dat ik reeds "straf" betaald heb en dat het gebeurde me allemaal spijt, doch ik zal volgens hem hoe dan ook een extra visum nodig hebben. Vol verontwaardiging laat ik hem weten dat ik dan niet begrijp waar die "straf" dan voor was, maar ik realiseer me op dat moment direct dat dit precies de oorspronkelijke betekenis is van ons woord "straf" en dat ik me heb laten behandelen als dat jongetje van vroeger op school. Het kan niet anders zijn of dit is het geweest wat iets in mij heeft losgemaakt wat het latere verloop van dit hele gebeuren een grimmig karakter heeft gegeven - met alle risico's van dien zo besefte ik me later pas goed.
Ik krijg niet te horen wanneer het visum klaar zal zijn - enkel dat ik moet wachten. Afgezien van wat Nederlands geld heb ik alleen een bankpas bij me en na overleg mag de blondine mij weer begeleiden - deze keer naar een bankautomaat. Opnieuw allerlei obscure deurtjes door om bij een automaat te komen. Deze wil echter enkel roebels geven. Geld is Geld dacht ik en mijn begeleidster kon ook geen uitsluitsel geven of het in Roebels zou kunnen dus nam ik 3000 Roebel op.
Het wederom wachten op de consul begint me te irriteren. Waarom blijft die man gewoon niet even wachten totdat ik terug ben met het geld of zegt hij me gewoon rechtuit dat ik bij terugkomst weer een uur wachten moet? Een gevoel van baldadigheid maakt zich van me meester. Ik telefoneer met Sergey, die aan de 'goede' kant reeds twee uur extra op me aan het wachten is en die ik voorheen al had ingelicht. Ik zeg hem bewust luid en duidelijk hoe ik over deze hele toestand denk - zodat iedereen die in de rij voor de paspoortcontrole staat het horen kan incluis alle officieel daar aanwezige mensen. Dit komt er op neer dat het me gewoon beter lijkt om nog 3 nog uur hier te blijven wachten totdat mijn oorspronkelijk visum geldig wordt, geen cent meer te betalen en tegen de consul te zeggen: "... ... ..." (de aller ergste scheldfrase die je in het Russisch zeggen kan, maar ik hier niet durf te herhalen). Direct komt er een militair uitziende meneer naar me toe en ik vrees dat dit het einde zal zijn van mijn reis, maar hij spreekt me slechts met een vleugje van berisping toe en zegt er werk van te maken.
Even later komt de Consul om de betaling in ontvangst te nemen. Die is blijkbaar gewoon in de buurt en inwendig slaak ik een vloek, doch uitwendig zeg ik hem vriendelijk dat ik geld heb, maar geen dollars. Hij wil echter perse dollars zien en op mijn vraag waarom dit hem iets uitmaakt - omdat er toch gewoon een bestaande omwissel koers is - krijg ik geen motiverend antwoord. Slechts een nadrukkelijke herhaling van het feit dat hij dollars wil zien. Ik vraag of ik dan in staat wordt gesteld mijn Roebels in Dollars te mogen wisselen bij een wisselkantoor. Even later ben ik weer op pad met de blondine waar ik het inmiddels aardig mee kan vinden.
Met mijn Dollars in bezit poog ik nu druk op de ketel te zetten door met korte tussenpozen een blik in het kantoor te werpen waar mijn zaak in eerste instantie in behandeling was genomen, maar dit lijkt niet echt tot resultaat te leiden, want slechts gestoorde blikken vallen mij ten deel. Ik begin me ontzettend te vervelen en heb inmiddels zo goed als alles in de ruimte die mij tot de beschikking staat om vrij rond te lopen onderzocht wanneer ik een vrijstaande en onbemande balie ontdek. Hier besluit ik achter gaan zitten en de stoel bevalt me een stuk beter dan wat er verder in de ruimte staat. Ik bestudeer nu vanuit een ander perspectief de wachtende mensen in de rijen voor de paspoortcontrole en dit wordt weer even interessant. Tot driemaal toe komen Russische dames naar 'mijn' balie toe. Ze groeten me allereerst vriendelijk waarop ik hen evenzo teruggroet en stellen dan een vraag die laat blijken dat ze denken met mij als Russische beambte van doen hebben. Met collegeaal begrip voor probleemsituaties meld ik hen dat ik ze niet helpen kan omdat ik slechts gast ben hier en verwijs ze na een kantoor even verderop. Met een blik van dank voor mijn vriendschappelijke toon - die blijkbaar moed geeft - groet men en gaat heen. Het is een vermakelijke aangelegenheid mee te maken onverwachts als info balie te fungeren. Zonder ook maar enig sarcasme te voelen naar de autoriteiten daar denk ik: "kijk, met een beetje vriendelijkheid en tegemoetkomendheid bereik je meer dan met restrictieve formaliteit". "Moet voor de aanwezige autoriteiten die mij in de gaten houden een aparte gewaarwording zijn".
Zo achter de balie zittend had ik reeds vanuit mijn rechterooghoek ontdekt dat er een nieuwe 'officieel' ten tonele was verschenen die mij nauwlettend in de gaten houdt. Hij ziet pas aanleiding om in actie te komen als ik mijn voeten wat comfortabeler op de balie plaats. Hij heeft gelijk, want het ziet er natuurlijk gewoonweg onbeschoft uit en ik weet dit maar al te goed, want ik ben zeer welgemanierd opgevoed en dus betekent dit ook werkelijk de eerste echte provocatie. Ik toon direct verontschuldigend begrip voor zijn zeer strenge vermaning en doe een poging om mijn voeten op een lager niveau - niet zichtbaar voor anderen - te plaatsen, maar hier gaat het inmiddels niet meer om. De maat is blijkbaar vol en hij maant me achter de balie vandaan te komen. Dit doe ik met een ruk - hangend met een voet aan een telefoonsnoer waardoor de telefoon mij volgt en met een spectaculaire klap in drie stukken uiteenvalt op de vloer. Ik begin ongelooflijk te vloeken (mijn moeder zou dit met lede ogen hebben aangezien) en loop weg. Na een paar passen keer ik op mijn schreden terug en maak mijn excuses. Ik neem de stukken van de vloer en begin de zaak weer in elkaar te zetten. Terwijl ik zo bezig ben met passen en meten willen zij me er vandaan hebben, maar ik zeg ze dat ik alles van elektronica weet en het dus geen enkel probleem is (wat overigens ook werkelijk zo is). Nadat het geheel weer in elkaar steekt zoals het hoort neem ik de hoorn op en luister, leg de hoorn weer neer en zeg dat alles weer in orde is. Achter de balie vandaan komend loop ik nochalant, maar weer eens richting kantoor om te kijken of mijn visum reeds klaar is. Halverwege kijk ik even om en zie ik dat ze er achter zijn gekomen dat de telefoon feitelijk dood is.
Na zoveel buitensporige gebeurtenissen zit ik gelaten op een van die rotstoeltjes te wachten op mijn visum, af en toe een blik werpend op de inmiddels drie mensen die pogen die telefoon weer aan de praat te krijgen. Het duurt niet eens lang eer dat ik mijn extra visum en overige documenten overhandigd krijg en bevrijd lijk door mijn opponenten.
Achteraf beschouwd zou zo een gedrag van mij in Nederland niet door de beugel gekund hebben. Daar zou ik al snel door de Marechaussee bij de lurven zijn gevat en opgesloten voor nader verhoor met bijbehorend intimiderend mannetjesgedrag door beambten in uniform. Is het niet vreemd dat uitgerekend in Rusland, dat nou niet bepaald bekend staat voor een vriendelijke bejegening door autoriteiten van haar burgers, ik hier zo goed van af kom? Is het de Russische taal die mogelijkheden geeft tot sublimatie van afwijkend gedrag waardoor een dieper, doch niet letterlijk uitgesproken gevoel, van 'gevaarlijk' of 'niet gevaarlijk' zijn op een juiste wijze wordt aangevoeld binnen de context van de situatie? Zoveel vragen meer die ik zou kunnen opwerpen hierover, maar de enige conclusie die ik trekken kan is: dat als er iemand is die in verwarring achterblijft dan ben ik dat waarschijnlijk.
Dit verhaal werd gepubliceerd in het Nederlands en het Russisch op www.rus.nl
In het Nederlands ook in de gedrukte versie van het tijdschrift "RUS" (No 5 2002 pagina 34)
De Moskouwse projecten zijn te bezichtigen op (Engels and Russisch):
www.xs4all.nl/~marcmarc/moscow/
Reacties op deze artikelen serie kunnen gezonden worden naar: 
Contact
