De Nederlandse kunstenaar & ontwerper Marc Marc verhaalt in deze rubriek zijn ervaringen met Moskou sinds 1989. Hij geeft zijn persoonlijke ervaringen en kijk op het leven in Moskou.
Gedicht
December 1999
Pushkin-gedicht
Het Pushkin gedicht over "ach, hij had lief met een beminnen..." ken ik inmiddels uit mijn hoofd. Belangrijk, want daar houden ze hier van, en nu kan ik ze eens laten horen hoe het Nederlands klinkt op een poëtische manier. Het heeft zich reeds tot groot succes driemaal voorgedaan. Russen denken, als ze het Nederlands wel eens hebben horen spreken, dat onze taal zich niet leent om poëzie voor te dragen. Een harde taal met onmogelijke klanken is het volgens hen. Ze pogen het te imiteren door te doen alsof ze aanstalten gaan maken te rochelen of over te geven. Niet bepaald prettig om steeds zo een voorstelling voorgeschoteld te krijgen van mijn eerste taal. Een taal die wellicht door de meeste Nederlanders melodieloos dan wel met een dictiebrei wordt gesproken, maar wel degelijk ook mooi uitgesproken kan worden. Overigens, de meeste Russen doen hun taal ook geen eer aan als je zo om je heen luistert. Dus denk ik dan: geen appels met peren gaan vergelijken. Ik heb in ieder geval nu een wapen om de negatieve opmerkingen over de Nederlandse taal voor de toehoorders subiet om te buigen naar bewondering én excuses op de koop toe te krijgen. Niet omdat men het Nederlands begrijpen zal. Meer omdat een gedicht zich leent voor een melodische uitspraak van het Nederlands in de richting van het Russisch zoals zij een gedicht voor dragen en daarbij een 'nette' articulatie en dictie toe te passen (hier kan ons koningshuis nog wat van leren). Normaal gesproken doen we niet zo. In het dagelijkse leven spreken de Russen niet alsof ze een gedicht voordragen. Hoewel; gezegd moet worden dat het Russisch van naturen uit wel warmer klinkt dan het Nederlands.
Uit Jevgenie Onegin (roman op rijm), deel 2-20
-- 9 - Ach hij had lief met een beminnen
8 - Voor ons volkomen uit de tijd
-- 9 - Alleen een dichter buiten zinnen
8 - die liefde nog aldus belijdt:
-- 9 - Altijd en overal gevangen
-- 9 - In eendere dromen en verlangen
- 8 - Altijd die zelfde droefenis!
- 8 - Noch koude verten, noch gemis,
-- 9 - Aan muzen opgedragen uren,
- 8 - Noch wetenschap, noch kunstvertoon,
- 8 - Noch eigen, noch exotisch schoon
-- 9 - Doofde die reine liefdesvuren
-- 8 - Die in zijn ziel ontstoken had
-- 8 - De jeugdvriendin die hij aanbad.
De namen van de vertaler(s) moet ik hier helaas schuldig blijven.
Ik heb inmiddels de oorspronkelijke Russische versie bemachtigd en overgeschreven. Gepoogd dit zelf met behulp van een Russisch-Engels woordenboek naar het Nederlands te vertalen om te zien welke van de vier vertalingen de oorspronkelijke versie benaderd. Deze analyse - die enkele uren in beslag nam - bracht de conclusie dat alle vertalingen als briljant gezien kunnen worden. Ze wijken allemaal af van de oorspronkelijke volgorde van de regels en vullen zelfs 'nieuwe' dingen toe - dit alles om te pogen de geest van het gedicht in het Nederlands te reproduceren. Niet enkel de schoonheid van woordkeus is briljant eraan. Ook is het rijmschema en metrum intact gehouden.
Ook ken ik nu de eerste vier regels in het Russisch uit mijn hoofd - Ik loop over straat steeds te herhalen. Snel ben ik niet. Steeds word ik afgeleid door wat ik om me heen zie en kan me hierdoor niet goed concentreren op de regels van het gedicht dat ik leren wil. Zelfs de kleinste dingen die ik zie fascineren mij dusdanig dat ik volledig op ga in de droomwereld waarin ik loop en me niet meer kan bezig houden met andere zaken. Een omaatje, nog een, dan een opaatje en alles zo provinciaal gemoedelijk. Dan de bomen die aan mij voorbijschuiven als stille getuigen. De kinderen die in al hun zorgeloosheid meedartelen, zoveel spontaniteit uitstralen - nog niet beseffend hoe zwaar het leven worden zal. Dit alles als een film aan mij voorbij trekkend waarin ikzelf inmiddels ook een acteur geworden ben en in berust. Ik geniet als een masochist die de pijn als drijfveer heeft om te overleven en doordrongen raak dat een gelukkig leven niet zonder drama kan. Wat ik zie reflecteert mijn eigen drama als een echo uit het verleden en deze herkenning maakt dat ik me thuisvoel en alles aankan.
Als ik vervolgens merk dat ik al weer een flink eind ben opgeschoten in mijn wandeling irriteert het me dat ik weer niet bij de les ben met mijn Pushkinregels. Dat ik pas na honderden keren opzeggen iets in m'n hoofd gefixeerd krijg omdat de gedachten zich meer lijken te willen klampen aan het levende in plaats van aan de regels van een dode dichter. Het klinkt wel erg mooi in het Russisch, maar ik vrees dat het in dit tempo nog maanden gaat duren en ik vraag me af of dit wel iets voor mij is.
Overleven
Het leven in Moskou bevalt me wel. Het is groot en behalve de drank is niets naast de deur. Het krioelt er van de mensen en het meest eenvoudige kost hier moeite. Daar staat tegenover dat het iedere dag weer spannend is. Het oog verveelt zich hier nooit en dat is belangrijk voor iemand die zich snel verveelt.
Een zitplaats in de metro bemachtigen is zoiets. Als ik maandagochtend de metro neem van mijn weekendadres naar het centrum, dan bevind ik mij op een eindstation van een metrolijn en dus komt de metro waar ik in wil stappen leeg aan. Toch is het bemachtigen van een zitplaats niet eenvoudig. Het barst van de mensen op het perron die dat allemaal wel willen. Zelfs van een staanplaats kun je niet zeker zijn. De truc is om precies daar te staan op het perron waar een metrowagondeur zal verschijnen. Dan kan men direct naar binnen schieten en op een plaats gaan zitten. Belangrijk gezien dit eerste traject dat ik afleggen moet zo'n 25 minuten duurt en dat als ik geen zitplaats heb ik die ook niet meer krijgen zal; de metro zal alleen nog, maar voller worden op weg naar het centrum. Als die metro nu iedere keer exact op dezelfde plaats zou stoppen zou er niets aan de hand zijn. Het geval wil echter dat hier zo'n 2 meter speling is zit en dit is al teveel om de begeerde plaats te bemachtigen. Langs de andere kant: als de deur niet precies op de goede plek komt kan ik besluiten een volgende metro af te wachten. De interval tussen de ene en de andere metro is in het spitsuur 2 minuten dus dat is te doen. Je kan natuurlijk iedere keer pech hebben. Vanmorgen was het de tweede metro waarbij de deur niet precies bij mij stopte (een meter te ver). Toch waagde ik de gok met een flink dringen. Ik haalde de laatste stoel die beschikbaar was. Dat kunnen bezetten van die stoel speelt zich af in luttele seconden - pure mazzel deze keer.
Ik zag een 'oudje' met desperate ogen kijken of er geen lege stoel was en overwoog nog even of ik galant zou zijn en mijn stoel aan haar zou aanbieden. Die gedachte duurde heel even, want met zo'n mentaliteit kan je het hier schudden (uitgaande van het feit dat zo'n aanbieding een reflectie van een algehele houding zou zijn). De wet van de jungle heerst hier. Het heeft me jaren gekost om er aan gewend te raken en er aan mee te doen.
Enkele jaren geleden stond ik hier vaak nog onnodig lang in de rij. Steeds gepasseerd door een opdringende menigte die een iets andere opvatting van fatsoen hadden of helemaal geen (oudje of niet). Dit gebeurt me nog steeds als ik even niet nadenk: Sta ik een halve meter van de kassa in een winkel te wachten om geholpen te worden en schiet er iemand voor die precies voor de kassa gaat staan. Het is hier volkomen normaal en niemand slaat acht op je. Ik heb het een keer uitgeprobeerd: ik bleef staan - iets van de kassa af - en wachtte. Ik werd niet geholpen. Iedereen schoot voor me, ondanks dat ik dacht dat het meisje dat bediende toch wel in de gaten zou hebben dat ik iets wilde bestellen. Ik richtte immers toch al een hele tijd mijn ogen vragend op haar.
Kapitaal
Eindelijk is het dan koud geworden en valt er af en toe sneeuw. In de middag naar het attractiepark Sakolniekie gegaan alwaar velen Moskovieten voor een winters vertier naar toe gaan. In het begin van het park klinkt reeds de dansmuziek. Velen paartjes, vooral bejaard, dansen een zoete wals bij minus 15. Zij, die sinds heugenis bij elkaar zijn en elkaar omarmen op een wijze die zo ontzettend veel liefde uitstraalt. Het einde van het leven, doch niet van de liefde - dat is wat men hier ziet.
Voor de kleintjes is er verderop een podium met discomuziek alwaar een presentator een soort dansconcours houdt en hen allen interviewt tot groot vermaak van de toekijkende ouders. Ze zien er schattig uit zo helemaal ingepakt tegen de koude. Ik ben met Svetlana en de meisjes Sascha en Irischa omdat ze graag de attracties willen bezoeken. Ze krijgen ieder 100 roebel opdat ze zelf kunnen uitzoeken hoe ze die willen besteden terwijl Svetlana en ik ons gaan opwarmen in een van de vele cafeetjes in het park.
Als we een tijd later de meisjes weer ontmoeten blijken ze geen roebel te hebben uitgegeven anders dan 2 roebel voor het toilet - en dat vonden ze al een grote aanslag op hun kapitaal. De attracties zijn duur dus koesteren ze hun kapitaal liever dan aan kortstondig vertier uit te geven. Ze zijn gewend dat het betalen van de attracties direct via mij geschiedt, maar nu ze zelf over geld beschikken ligt het ineens heel anders. Ze overwegen om naar McDonalds te gaan. Daar zien ze uiteindelijk vanaf als ze in de gaten krijgen dat ze dat toch echt zelf zullen moeten financiëren. Ik had graag meer uit willen geven indien de meisjes er iets van hadden begrepen: gewoon uitgeven! Ik weiger te betalen voor hun plezier zonder tegenprestatie en beraad me op volgende stappen om hen te leiden naar een juiste houding met geld en alles wat hier aan vast blijkt te zitten. Ik vrees dat dit vergeefs is. Men kan niet zomaar even een diep gewortelde mentaliteit veranderen - hoe men het ook bij het rechte eind heeft vanuit praktische oogpunt. Het lijkt welhaast hopeloos, doch er gaat zoveel passie uit naar het slagen van deze missie. Niet enkel en alleen voor de meisjes. Ook voor hun moeders. Hoe kan je - los van alle basale liefde die je voelt - hier iets wezenlijks aan bijdragen? Zoveel tegenstellingen, zoveel emoties die verwarring scheppen, zoveel dat niet lijkt op te lossen.
Discotheek
'S avonds ga ik met Svetlana en Vera naar de discotheek. De entree is voor mannen duurder als voor vrouwen - weer wat nieuws. De drank is natuurlijk weer duurder geworden en het muzikale repertoire is er niet op vooruit gegaan sinds vorig jaar. Dat mag de pret niet drukken en al snel staan we op de dansvloer lustig mee te doen met de meute. Oorspronkelijk was deze discotheek bedoeld voor 30-plussers. Nu zijn er ook veel jongeren. De meeste Moskovieten kunnen nog steeds niet dansen op discomuziek en dus zijn wij al snel de eenoog in het land der blinden. Dat niet dansen kunnen heeft wel iets gemoedelijkst. Het maakt dat iedereen de dansvloer op durft en niet door al te extraverte uitgaansprofi's wordt belemmerd zoals in Amsterdam gezien kan worden. Vraag: durf jij een schuifel te maken onder gedreun van discomuziek in een Amsterdamse discotheek? Welnu, hier kan het en zie je het steeds.
Het is terug in de tijd. De mannen zijn op zoek naar een dame en pogen dit op een ontwapende wijze gestalte te geven. De dames zijn op zoek naar een man - het liefst met centen en hebben veel werk gemaakt van hun uiterlijk. Je ziet de nodige mannen denken: "Ik heb nog niks en hij daar, die kale, heeft er twee. Het is niet eerlijk". Regelmatig doet een van die heren een poging bij 'mijn' dames. Zonder succes. Vera is wel heel erg kritisch en Svetlana wil alleen met mij dansen. Om elf uur gaat het licht aan en is alles voorbij - Moskou op zaterdagavond voor hen die niet behoren tot de 'nieuwe rijken'.
De Moskouwse projecten zijn te bezichtigen op (English and Russian):
www.xs4all.nl/~marcmarc/moscow/
Reacties op deze artikelen serie kunnen gezonden worden naar: 
Contact
