Pasfoto - gemaakt in Moskou met een glasplaten camera

Amsterdammer in Moskou

De Nederlandse kunstenaar & ontwerper Marc Marc verhaalt in deze rubriek zijn ervaringen met Moskou sinds 1989. Hij geeft zijn persoonlijke kijk op het Moskouwse leven.

De expositie!

Dec 1990

Voorbereidingen
Drie dagen om alles in orde te maken voor de expositie leek veel, maar ik leerde dat alles zo traag kan gaan en zoveel problemen op kan leveren dat ik nu weet dat drie dagen niets is. In Nederland stap je gewoon naar een buurtwinkel en koop wat nodig is - bijvoorbeeld een speciaal plakband om grafiek onzichtbaar te bevestigen. In Moskou kan het uren kosten voordat je zoiets hebt gevonden of nog erger; tot de conclusie gekomen bent dat het niet te krijgen is. Het organiseren van een tafel en een verlengsnoer voor de drie computers kostte een halve dag en net voor de opening van de expositie bleek dat er geen stroom op de snoer stond. We hebben het uiteindelijk net op tijd gered. Het mooiste van de opbouw vond ik dat er twee jongens waren die voor twee roebel per schilderij het werk ophingen en ik alleen maar hoefde toe te kijken.

Het billboard
In de omvangrijke catacombe van het Centrale Huis voor Kunstenaars, een wereld apart die men niet vermoeden zou, lopen we van gang naar gang. Het lijkt wel een ondergrondse stad. Soms komen we op onze lange tocht mensen tegen die er zich thuis lijken te voelen en ons dieper de catacomben in wijzen totdat we in een groot schilderatelier komen waar de billboards worden geschilderd die aan de voorgevel van het CHK hangen en de exposities aankondigen. Wij willen natuurlijk ook zo'n groot billboard opdat iedereen die voorbij komt vanaf grote afstand kan zien dat wij hier exposeren.
         Twee dagen later is het klaar en wordt het aan de gevel opgehangen. Er was nog maar één plaats vrij voor het bord. Helemaal links aan het gebouw. Een ongunstige plek, want er staat een grote bulldozer voor die met zijn grote arm omhoog gestoken het bord uit het zicht neemt. Ook hangt het bord er het verst verwijderd van de aanlooproute van het publiek. Moskou zou Moskou niet zijn als daar niet iets aan te doen was. Voor het luttele bedrag van 20 roebel wisselen de 'bord-ophangers' ons bord met een ander. Even later hangt ons bord op de mooiste plaats - prominent in de aanlooproute. Niet netjes eigenlijk, maar omdat het bord waarmee we wisselen over een bijna afgelopen expositie gaat voel ik me niet echt schuldig.

Stalinist
Bij het leggen van de laatste hand aan de inrichting van de expositie - net voor de vernissage - komt een stokoude man binnen die een rondje langs mijn werk maakt. Dan komt hij op mij af en begint een tirade af te steken. Ik begrijp niet wat hij zegt en krijg ook geen kans om te zeggen dat ik geen Russisch versta. Hij vindt het blijkbaar normaal om zonder weerwoord een monoloog af te steken als een professor tegen zijn leerling. Na zijn zegje gedaan te hebben verdwijnt hij snel zonder een reactie van mij af te wachten. Ira, die het allemaal heeft gevolgd, verteld mij dat de man mij eens flink de waarheid heeft gezegd. Hij vond het een grote schande dat mijn schilderijen hier hingen. Kinderwerk was het volgens hem en het had verboden moeten worden. Ongelooflijk was het volgens hem dat ik ooit was toegelaten tot de kunstacademie hier in Moskou. Een smet op de glorie van de Sovjetkunst.

Nederlandse toeristen
De exopitie is nog maar net open of er komt een grote groep mensen binnen die zich verspreidt en met aandacht mijn werk begint te bekijken. Overal om me heen hoor ik ineens Nederlands. Een dame komt naar mij toe en spreekt mij in Nederlands aan. Ze heeft het typische mooie accent dat Russen kunnen hebben die goed Nederlands spreken en blijkt de reisleidster te zijn van een grote groep Nederlandse kunsttoeristen. Ze had een dag eerder het grote billboard zien hangen aan de gevel en besloten een wijziging te maken in het programma voor haar groep door een bezoek aan deze expositie af te leggen.
         Ik vind het een bizarre situatie. Kom ik helemaal naar Moskou toe, waan ik mij tot grote tevredenheid in den vreemde waar iedere gebeurtenis mij exotisch overkomt als ware ik geheel aan de andere kant van de wereld. En wat gebeurt er? Sta ik op verzoek, als eerste een rondleiding aan 30 Nederlanders te geven in mijn eigen taal! Hoewel ik mij zeer dienstbaar opstel naar hen voel ik toch dat het vloekt en ondanks dat ik hun aandacht waardeerde was ik blij toen ze weer weg gingen. Ik hou hier verdorie geen expositie voor Nederlanders maar voor Moskovieten!

De vervulling van een wensdroom
Mijn schilderijen zijn altijd al kleurrijk geweest. Ze drukken eigenlijk een wensdroom uit; vrolijkheid, de kleurigheid van het bestaan, optimisme en luchtigheid. Uitingen van eigenschappen die ik niet in voldoende mate bezit, want diep in mijn hart ben ik een droef en melancholisch persoon. Mijn schilderijen zijn feitelijk een poging te ontsnappen aan wat misschien wel mijn lotsbestemming is, maar waar ik niet aan wil toegeven.
         Toen ik mijn 'Moskouwse serie' bij elkaar schilderde in het atelier van Sergey had ik dit nog sterker voor ogen dan gebruikelijk. Ook Moskou kon wel wat kleur en optimisme gebruiken dacht ik, want ondanks dat ik grote affectie voelde met het leven hier in al zijn drama - met al die mensen die zo een groot gevoel hebben voor de poëzie van het leven in dit onmogelijke land wilde ik ook mijn naïef positivisme hier laten gelden met mijn schilderijen.
         Nooit had ik kunnen voorzien dat het effect van het presenteren van mijn schilderijen zo groot zou zijn. In de tien dagen dat de expositie te zien was is er een overweldigende aanloop geweest. Bezoekers gingen andere erover inlichten waardoor het als maar voller werd in de expositieruimte. Van alle kanten en alle beroepsmatige disciplines kwamen mensen op de expositie af. De computerpresentatie op drie computers van mijn automatisch kunstenaar programma trok veel ontwerpers, architecten en mathematici. De 200 opgehangen grafieken die hier het resultaat van waren vooral grafici en mijn schilderijen brachten een grote tweespalt aan het licht in meningen. Het ene deel vond het schandelijk terwijl anderen er een bewijs in zagen dat de Perestrojka ook daadwerkelijk haar beslag begon te krijgen omdat dit werk werd getoond op een plaats die men zag als een van erkenning. Kinderen vonden zonder uitzondering mijn schilderijen prachtig en ik heb met interesse toegekeken hoe de ouders hen met afkeurende blikken wegtrokken omdat zij er niets in zagen. Volgens hen zat er geen herkenbare voorstelling in en was de techniek onder de maat - te simpel. Ik voelde wat het geweest moest zijn voor de avant-garde kunstenaars aan het begin van de 20e eeuw om zich bloot te stellen aan de publiekelijke opinie en zoveel afkeuring te krijgen, maar tegelijkertijd had ik het gevoel van bevestiging; een snaar geraakt te hebben en op de juiste weg te zijn.

Het feit dat de expositie primitief was ingericht en niet eens in een officiële zaal was bleek van geen enkel belang te zijn voor het succes. Omdat ik iedere dag aanwezig was kon ik ervaren dat het Moskouwse publiek met openheid en grote interesse naar mijn werk keek. En wat kan een kunstenaar meer wensen dan gezien worden?
         Wat erg opviel was dat het Russische publiek veel naar je toekomt om te praten over wat ze zien en intelligente vragen heeft te stellen. In Nederland ondenkbaar. Blijkbaar schijnen Nederlanders van zichzelf het gevoel te hebben het allemaal al te weten en gezien te hebben. Ze kijken vluchtig rond, plaatsen het in een hokje dat ze kennen en vragen zich vervolgens niets meer af. Maar ja, Nederlanders krijgen dan ook geen enkel onderwijs in cultuur en zijn vandaag de dag vooral uit op luchtig vermaak. Het had me eigenlijk dan ook niet moeten verbazen dat de Nederlandse journalisten in Moskou die ik had benaderd geen enkele interesse toonde voor de expositie en ook de Nederlandse ambassade niet.
         De vele kennismakingen met collegae kunstenaars, ontwerpers, architecten en wetenschappers tijdens de expositie leverde evenzoveel uitnodigingen op om bij hen een bezoek af te leggen. Ik heb genoten van het afleggen van die vele atelierbezoeken; het zien van de gepassioneerdheid waarmee men met allerlei ideeën bezig was, de zeer collegiale attitude die ik ontmoette en het vele gemoedelijke toasten op onze gemeenschappelijke muzen.

Een jaar na mijn eerste bezoek is een wensdroom in vervulling gegaan; Wat ik bij mijn eerste bezoek wilde: een expositie in het Centrale Huis voor Kunstenaars in vervulling gegaan.

Ruimte
Het is nu bijna 14 jaar later dat ik bij een grote schoonmaak dagboekaantekeningen terug vind over deze reis en de expositie zoals zojuist beschreven. Ik had dit verhaal in 1999 uit de herinnering geschreven en nu blijkt wel dat dit goed conform de terug gevonden aantekeningen is, maar er komt uit die aantekeningen ook iets naar voren dat me niet goed meer was bijgebleven in het hectiek van die reis en, door alle reizen die nog zouden volgen, gewoon is vergeten.
         Een dag nadat de expositie in het centrale huis voor kunstenaars geregeld was, is er ineens sprake van dat er nog twee exposities zouden gaan volgen tijdens dat verblijf van slechts drie weken. Wat ik me nog kon herinneren was dat Ira en een aantal van haar connecties bezig waren om alsnog de expo in het instituut voor de vrede te regelen en er ook sprake van zou zijn de vrouw de gaan ontmoeten die de eerste vrouw in de ruimte is geweest, maar hoe dat precies zat wist ik niet meer. Nu lees ik in die aantekeningen terug dat de nieuwe directrice van dat zogenaamde vredesinstituut, die de afspraken van haar voorgangster aangaande mijn expositie niet zomaar wilde overnemen, de eerste vrouw in de ruimte was (Valentina Tjereskova meen ik te weten). Achter de schermen werd er voor mij onderhandeld voor een afspraak met haar. De afspraak is er gekomen, maar de ontmoeting nooit, want een paar dagen voor mijn vertrek naar Amsterdam werd de datum verzet naar een die mijn verblijf overschreed. In de euforie van wat reeds bereikt was heb ik daar waarschijnlijk mijn schouders toen over opgehaald en gedacht dat bij een volgende inmiddels geplande reis, een paar maanden later, wel iets van te brouwen zou zijn. Vervolgens is dit in alle drukte verzopen. Men kan dus blijkbaar ook teveel indrukken en gebeurtenissen voorgeschoteld krijgen zodat men het overzicht verliest in wat belangrijk is en wat niet. Het lijkt alsof je continue overvallen wordt door een bende van steeds een andere samenstelling en niet de tijd kan nemen om alles eens goed op een rijtje te zetten omdat in de jeugdige overmoed gedacht word dat alles onder controle is en je het centrum bent van het universum, in ieder geval zoals dit plaatselijk verschijnt. Een grote fout natuurlijk, want kan een lijn zijn waarvan het eindstation arrogantie is, ook al denkt men dat men daar niet in te trappen.
         En die derde expositie? Daar kan ik nauwelijks iets van herinneren. De aantekeningen zeggen dat ook: "de derde expositie zou in een galerie komen waar ik zelfs de mensen niet de naam van kende. We zouden dit nader regelen wanneer de hectische voorbereidingen van deze eerste expositie achter de rug waren." Volgens mij is dit er nooit van gekomen omdat de gerealiseerde expositie zoveel reactie uitlokte, met daaraan gekoppeld zoveel uitnodigingen voor het afleggen van bezoeken aan ateliers en collectieven. Dit was zo enerverend dat het alles overstemde wat er aan vooraf ging.

Over de expositie kan men meer lezen én zien op: www.xs4all.nl/~marcmarc/moscow/moscow_1.htm


De Moskouwse projecten zijn te bezichtigen op (English and Russian): www.xs4all.nl/~marcmarc/moscow/

Reacties op deze artikelen serie kunnen gezonden worden naar: Contact