De Nederlandse kunstenaar & ontwerper Marc Marc verhaalt in deze rubriek zijn ervaringen met Moskou sinds 1989. Hij geeft zijn persoonlijke kijk op het Moskouwse leven.
Als een koning
Mei 1990
Nieuwsgierigheid
Het eerste verblijf was een dusdaning eneverende ervaring dat ik graag zo snel mogelijk terug wilde. Sergey Maljoetin - mijn gastheer - had meteen na mijn vertrek weer een private uitnodiging verzorgd zodat ik in Mei 1990 weer terug naar Moskou kon gaan. Ik wilde ook graag Moskou in het voorjaar zien. Gewoon uit nieuwsgierigheid.
Glimlach
Dat ik mijn les snel geleerd had bij de eerste keer op de Russische ambassade voor de visum-aanvraag werd duidelijk toen ik mijn visum voor deze reis ging aanvragen. Nog steeds was er dezelfde dame achter het buro voor de aanvraagformulieren en nu kon ik haar in het Russisch groeten. Dit hielp. Ze was nu een stuk vriendelijker hoewel nog steeds met een blik van achterdocht, want ze had waarschijnlijk feilloos in de gaten dat ik een Nederlander was die poogde een wit voetje bij haar te halen door haar in het Russisch aan te spreken en hierbij ook nog een ongeneerde blik van verleiding opzette. Dit was niet zo moeilijk, want het was kortgezegd een enorme 'stoot' en des te schokkender was het de eerste keer geweest dat zo een schoonheid zo onzettend onvriendelijk kon zijn. Hieruit blijkt weer dat mannen neigen een koppeling aanbrengen tussen schoonheid en vriendelijkheid zonder dat dit ook maar op enige wijsheid is gebaseerd. Wel was het resultaat deze keer beter dan de eerste keer.
Ook de behandelende loket-persoon was minder negatief. Ik sprak geen woord Russisch met hem, maar nam wel een heel nederige afwachtende houding aan. Dit was dus zeker een wijze om iets te bereiken. Toen hij alles in orde had bevonden bedankte en groette ik hem in het Russisch en dit bracht een sympathieke glimlach op zijn gezicht.
De 'Oost-Europa mentaliteit'
Mijn verblijf in het "Mirtopa" luchthavenhotel te Berlijn was deze keer iets socialer: meer mensen aanwezig en dus meer aanspraak. Maar ook zeker denk ik dat er reeds een soort 'oost-europa mentaliteit' in mij was geslopen sinds de eerste keer en daardoor het kontakt makkelijker was.
Wat is nu eigenlijk een 'oost europa mentaliteit'? Wat maakt ons in het algemeen zo anders als Oost-europeanen? Ik denk dat het vooral te maken heeft met de factor tijd. Het contact tussen mensen dat uitstijgt boven formaliteit in Oost-europa heeft tijd nodig, momenten van stilte - van rust. Het is zo eenvoudig om alle kontakt via een stroom van woorden schijnbaar tot stand te brengen, maar hoeveel meer zegt het als men elkaar de tijd gunt een blik in elkaars ogen te werpen; de tijd neemt om via non-verbale perceptie elkaar te peilen in plaats van elkaar te overweldigen met woorden, ingepast in standaard protocollen. In Moskou bestaat de mentaliteit, en ik denk in Oost-europa in het algemeen, eruit dat het woord slechts een verhikel tot bevestiging is van wat men al lang heeft aangevoeld. Het is gek: Moskou ligt noordelijker dan Amsterdam, maar als door de ogenschijnlijke afstandelijkheid wordt heen gekeken zijn Moskovieten zuiderlijker van mentaliteit dan Amsterdammers, zij het met een omvangrijke gebruiksaanwijzing.
Een retorische vraag: hoe komt het dat de Russische taal gramaticaal zo 'weinig' mogelijkheden tot abstractie heeft? Alle persoonsvormen, aanwijzingen, bezittelijkeheden enzovoorts zijn zo nadrukkelijk aangegeven! Het antwoord hierop kan gegeven worden met wederom een vraag: waarom wordt Pusjkin door de Russen gezien als hun grootste dichter? Ik geloof dat de relatie tussen taal en intermenselijke perceptie in Rusland van een andere orde is dan die in West-europa en dat Pushkin erg apelleert aan dingen die hij niet zozeer letterlijk schrijft - hoewel geniaal geconstrueerd - maar vooral volgens het gemeenschappelijk Russisch emotioneel idioom kan worden verstaan op een wijze die de Rus diep in het hart raakt. De diepere expressie van het gevoelsleven is in poëzie natuurlijk evident, maar bij Russen lijkt er ook minder discrepantie te bestaan tussen het werkelijke leven en de uitgedrukte vorm hiervan - bijvoorbeeld zoals in de poezie. Waarom kennen alle Russen gedichten van Pushkin uit het hoofd en vinden ze die ook mooi? Waarom kennen de meeste Nederlanders geen enkel gedicht? Is dit slechts omdat wij dit niet onderwezen krijgen op school of omdat dichtkunst gewoonweg niet een weergave van ons dagelijkse leven is en dus alleen voor fijnproevers bestemd is?
Weerzien met Moskou
Warm is het niet in Moskou, maar wel prachtig lenteweer. Het is zo anders om Moskou te zien zonder sneeuw. De idylle is er van af, maar daar komt een 'wakkere ruigheid' voor in de plaats. De stadse wijdheid van een metropool wordt ineens erg tastbaar. Het barst er van de mensen en dat wordt nu wel heel erg duidelijk uit het straatbeeld.
Ik kijk naar alle textborden van de winkels en poog met mijn minimie kennis van mijn eerste bezoek te ontcijferen wat het allemaal betekent. Het Cyrrilisch alfabet heb ik me theoretisch wel eigen gemaakt, maar nu komt het aan op oefening. Het blijft me toch allemaal erg exotisch aandoen. In wat voor land ben ik verzeild geraakt? Tegelijkertijd denk ik: "Volgens mij kom ik nu thuis". Ik heb altijd gezegd dat ik van mening was verkeerd terecht gekomen te zijn; in het verkeerde land: Nederland. Hoe groot de luxe hier in ons land ook is, het ontbreekt er aan iets. Het is in Nederland allemaal te netjes, te goed op orde, te bekrompen.
Ik kom thuis in Moskou omdat ik in de regel snel verveeld raak, doch het hier onbekend is en me voel als een vis in het water.
Een belofte in het verschiet
Opnieuw leg ik met Sergey vele atelier-bezoeken af en word ik steeds weer als een koning ontvangen. Men geeft zich zoveel moeite om het mij naar me zin te maken dat ik er verlegen van begin te worden. Ik voel het als teveel eer. Ik weet wel dat mijn keuze om oostwaarts te gaan in plaats van westwaarts bijzonder is. Tevens weet ik dat de interesse voor mijn collega-kunstenaars oprecht me afstraalt, maar toch voel ik me teveel op een voetstuk geplaatst waar ik denk niet thuis te horen. Ik ervaar het heimelijik zelfs als pijnlijk als mijn gastheer en gastvrouw zo overduidelijk alles uit de kast hebben getrokken (letterlijk en figuurlijk) om mij te behagen - die Hollandse kunstenaar die ze niet eens kennen, maar die een belofte lijkt in te houden die eindelijk ingelost wordt: de Perestroika tastbaar gemaakt; De bevrijding van het oude - contact met het Westen, contact met hetgeen dat hier symbool lijkt te staan voor verbetering van de levensonstandigheden en aanleiding geeft tot een nieuwe impuls van optimisme en inspiratie.
De Moskouwse projecten zijn te bezichtigen op (English and Russian):
www.xs4all.nl/~marcmarc/moscow/
Reacties op deze artikelen serie kunnen gezonden worden naar: 
Contact
