De Nederlandse kunstenaar & ontwerper Marc Marc verhaalt in deze rubriek zijn ervaringen met Moskou sinds 1989. Hij geeft zijn persoonlijke kijk op het Moskouwse leven.
De eerste reis
Dec 1989
De uitnodiging
Met gebruik van de taal der ogen, handen en vooral met een positief gevoel zitten Sergey en ik de dag na onze eerste ontmoeting weer bij elkaar. Hij wil meer zien van mijn schilderijen en nodigt mij uit om naar Moskou te komen voor een gezamenlijke expositie. Dit lijkt me spannend en hij zal voor alles zorgen. Dus drinken we nu op ons succes. Snel en efficiënt; niks geen moeilijk gedoe over wederzijdse voorwaarden maar gewoon doen!
Bij een volgende ontmoeting waar Hillary bij is om over en weer toch wat praktische details te vertalen wordt alles kortgesloten voor mijn komst naar Moskou in December 1989. Het was Mei dus nog ruim de tijd om alles voor te bereiden.
Spoedcursus Russisch
Sergey is inmiddels weer terug naar Moskou en met Hillary heb ik regelmatig contact. Een paar maanden later heeft zij werk in Moskou en gaat daar ook wonen. Handig, want nu raak ik steeds op de hoogte van de voortgang in het proces van onze plannen. Ze reist op en neer tussen Moskou en Djakarta en maakt dan een tussenstop in Amsterdam. Ze geeft me dan zo goed als kwaad als kan een spoedcursus Russisch ter bereiding op mijn bezoek aan Moskou. Het valt niet mee om Russisch te leren, maar met haar geduldige hulp leer ik toch een beetje de uitspraak en een aantal belangrijke frasen voor het sociale leven.
Les in bescheidenheid
Het is oktober en er komt een officiële uitnodiging om een visum aan te vragen. Het is mijn eerste keer dat ik naar de Russische ambassade moet. Om 10 uur s'morgens stap ik daar binnen en word direct gegrepen door de bedrukte sfeer die er hangt. Ik vraag aan een dame die achter een bureau zit wat ik moet doen en krijg applicatie-formulieren om in te vullen. Wachtend in de lange rij kijk ik wat rond en observeer de mensen. Ik denk: hoe is het mogelijk dat je een deur in Nederland binnenstapt en zo een andere wereld ontmoet? Ik ben eigenlijk nu niet in Nederland bedenk ik mij maar reeds in Rusland.
Ik ben iemand die al snel zijn mond roert en vraagt naar het waarom van de dingen als ik iets niet begrijp. Veel begrijp ik nu niet en dus wil ik veel vragen. De mooie dame achter het bureau die er zo op het oog lief uitziet blijkt een kwaadaardige feeks te zijn. Helemaal niet gediend van mijn vragen en nog minder mij te willen vergeven dat het voor mij allemaal nieuw is. Hoe langer ik in de rij sta bij de komen van mijn aanvaring met die heks en gadesla hoe aan het loket zich een koude oorlog voltrekt met af en toe wat grensgevechten, des te meer krijg ik het gevoel in de rij te staan voor een schooldirecteur om te horen welke straf ik zal krijgen.
Eindelijk aan de beurt om vrijwillig aan mijn eigen veroordeling mee te gaan werken word in hoog tempo met afkeuring mijn fouten opgesomd. Pasfoto's niet goed, formulier niet goed ingevuld en ook nog eens in het Russisch ingevuld zonder een Rus te zijn. Geen spoor van welwillendheid te bekennen in mijn opponent. Geen duidelijke aanwijzingen voor een soepele correctie. Ik moet het allemaal over doen en mag dan weer opnieuw in de rij gaan staan.
Ik sta inmiddels weer buiten en ben geheel beduusd over zoveel machtsvertoon en begin mij te realiseren hier een les in bescheidenheid gehad te hebben. Er zullen er nog wel een paar gaan volgen als ik eenmaal aan mijn reis zal gaan beginnen. Mond houden en ja knikken, met schuldige blik en het hoofd gebogen. Zeker niet recht in de ogen kijkend, want dat suggereert trots en zelfverzekerdheid. Totaal buiten mijn aard, maar dat is wel wat me staat te wachten. Een prachtig begin, want dit gegeven alleen al geeft me het gevoel een avontuur aan te gaan. Machten te gaan leren kennen die mij dichter zullen brengen bij een begrip voor wat in Nederland subtieler geschied, maar in de kern van de zaak precies hetzelfde beoogd en nu inzichtelijker gemaakt gaat worden door het ervaren van de overdrijving.
De eerste reis
Met "Interflug" vlieg ik half december 1989 naar Oost-Berlijn. Ik moet een nacht overblijven daar in het lucht-havenhotel "Mitropa" alvorens door naar Moskou te kunnen. Het hotel is armoedig, maar toch heeft het voor mij een bepaalde gezelligheid. Misschien omdat ik altijd al gewend ben aan weinig luxe. Ik voel me thuis in de troosteloze hotelkamer, van alles ontdaan dat gezelligheid zou kunnen suggereren. Van de mensen moet je het dan hebben dus ga ik naar de bar om eens te kijken of er wat gezelligheid te vinden is. Slechts twee mensen zijn in de bar aanwezig met een juffrouw achter de bar. Van gezelligheid is in het geheel geen sprake. In stilte wordt er gedronken en mijn komst met vriendelijke groet brengt niet meer teweeg dan een matte wedergroet. Ik laat mij meeslepen door het eenzame samenzijn met deze gasten in dit desolate decor van afgesleten hoop. In mijn terug getrokken gedachten, snel en effectief ontdaan van extraverte behoeften, geniet ik heimelijk. Ik dramatiseer mijn gedachten en leef me in een Oost Berlijner te zijn die niets meer heeft om voor te leven. Niet zo moeilijk, want ik word verdacht snel herinnerd aan doorgerotte tijden. De poëzie daarvan wordt aangescherpt en mij kan niets meer gebeuren.
De volgende dag, vroeg in de ochtend vlieg ik naar Moskou met Aeroflot. En leuk dat dit is. Ik zit te genieten van al dat vreemde, de taal die ik niet begrijp, maar toch als muziek in de oren klinkt. Van mijn medepassagiers naast mij krijg ik direct een glas Cognac zonder dat ik iets heb gevraagd en de hele reis luister ik naar de verhalen van hen - knik zo nu en dan eens 'ja' en lach synchroon mee over grappen. Ik doe gewoon alsof ik het allemaal begrijp en volgens mij is dit ook zo op een wijze die boven het woordelijk verstaan van de taal uitstijgt. En laten we wel wezen: het Russische "proost" in gezelschap van Russische mannen is het belangrijkste woord dat men dient te kennen en waar de rest welhaast vanzelf uit voortvloeit.
De aankomst
Het vliegtuig uit via een trapje en dan een bus in. Een besneeuwd Moskou. Dit alleen is al bijzonder. In Nederland valt allang niet echt sneeuw meer - zeker niet in Amsterdam. Sneeuw vind ik prachtig. Het doet me erg denken aan mijn jeugd in het zuiden van Nederland toen er nog winters waren waarin sneeuw viel en alle pret die daarbij hoorde normaal was. En ook denk ik aan de Hollandse meesters die deze sneeuwpret zo mooi in beeld hebben gebracht in hun schilderijen.
Het gevoel van idylle word al snel verstoord met opnieuw een les in bescheidenheid, gegeven door de douane. Mijn god! Hoe krijg je het voor elkaar om zo onvriendelijk - zeg maar intimiderend - te zijn? Ik laat het allemaal over me heen komen; ik ben immers in Rusland en was reeds voorbereid tijdens mijn bezoek aan de ambassade.
Na een lange en onvriendelijke gang door de paspoort en bagage controle kom ik in de aankomsthal van Sjeremetjeva-2 en worstel ik me door dubbeldikke rijen mensen voorwaarts. Sergey vangt me halverwege op met een omhoog gestoken bord dat mijn naam draagt en geeft me een dusdanig hartelijk ontvangst dat ik de voorafgaande ellende licht vergeet.
Dichterlijk drama
Sergey rijdt mij met zijn Lada, die hij Sarka noemt als een liefkozende verkorting naar de naam van de fameuze atrice Sahra Benardt, naar Moskou centrum met bestemming Prosjpekt Mira. Tijdens de rit kijk ik mijn ogen uit. Alles is zo anders, zo desolaat; zo dichterlijk in al zijn drama. Geen straten vol met reclame - geen prostitutie van onzinnige luxe. Alles wat ik zie lijkt een perfecte visualisering te zijn van mijn dramatisch aangezette voorstelling. Misschien niet leuk, maar wel eerlijk in haar manifestatie. Geen omkleding met illusies omtrent de zwaarte van het bestaan voor gewone mensen. Het leven is meestal niet leuk en het tonen daarvan in een beeld zoals dit stadsgezicht in Moskou doet hier eer aan en geeft daardoor hoop. Dit in tegenstelling tot wat vooral in Amerikaanse grote steden gezien kan worden, want daar wordt ongeneerd alles wat men niet heeft, maar wel zou moeten hebben geposteerd als zijnde normaal en zo tot een wereld van illusie en bedrog gemaakt.
Ik geloof dat ik kan spreken van liefde op het eerste gezicht met Moskou. Het is zo uitgekleed, maar tevens ook zo rijk en óh zo idyllisch met al die sneeuw. En niet te vergeten ben ik passagier van een wel heel vrolijke en levenslustige Moskoviet.
Een groots welkom
Sergey laat me op weg naar het centrum een keramische groot-sculpture zien van zijn hand in een of ander groot gebouw en voert me verder het centrum in - al bezoekend zijn verschillende ateliers. Onderweg kijk ik in stilte naar al die machtige gebouwen, die brede boulevards en voel dat ik thuis gekomen ben. Er is iets dat enorme indruk op me maakt, maar ik weet nu nog niet precies wat.
Als jongetje op de lagere school moest ik mijn eerste spreekbeurt houden en ging door de grond van angst. Net voordat ik moest gaan spreken bedacht ik mij dat het eigenlijk allemaal wel mee viel, want ik zou immers toch niet dood gaan. Deze theatraal aangezette gedachte zou zeer bepalend worden voor de latere omgang met onverwachte situaties. Het op een bepaalde manier genieten van situaties die eigenlijk niet gewenst zijn, maar wel een zekere sensatie teweeg brengen. Voor die eerste spreekbeurt kreeg ik overigens een dikke voldoende en nog steeds - bij iedere 'angstige' situatie - is er weer dat jongetje dat de moed bijeen raapt met de gedachte dat het allemaal niet zo'n vaart zal lopen zolang er nog leven is en dit gevoel is precies wat ik in Moskou nog vele malen zou gaan ervaren.
In zijn atelier heeft Sergey een gouden ontvangst voorbereid. De entree alleen al is bijzonder, want het lijkt een oase te zijn te midden van de Stalin-architectuur. Zijn atelier bevindt zich in een zijstraatje van de hoofdstraat Prosjpekt Mira en ziet eruit als een oud Italiaans huisje op een boerenerf, volledig vervallen en zonder enig comfort. Op de tafel staat een rijkelijk maal.
Voor Nederlanders ga ik door als een primitivist aangaande luxe, maar Sergey overtreft mij hierin. In de kern van de zaak hebben we er beiden geen enkel probleem mee, want de kwaliteit van het leven wordt niet bepaald door materiële luxe of comfort.
De Moskouwse projecten zijn te bezichtigen op (English and Russian):
www.xs4all.nl/~marcmarc/moscow/
Reacties op deze artikelen serie kunnen gezonden worden naar: 
Contact
